Kültür Mantarı Yetiştiriciliği
FARKLI BİR SEBZE MANTAR
Ülkemizde kültür mantarı yetiştiriciliğinin 15-20 yıllık bir geçmişi vardır. Mantarın besin değeri ve ekonomik önemi anlaşıldıktan sonra mantar üretimi ülkemizde de gelişmeye başlamıştır. 1970’li yıların başında 80 ton civarında olan üretimimiz 1980’li yılların başında 300 ton ve 1990 yılı başlarında da yaklaşık 3500-4000 tona ulaşmış bulunmaktadır.
DEĞİŞİK YERLERDE ÜRETİLİR
Mantar üretiminin yapılacağı yer, mantarın verim ve kalitesini etkiler. O nedenle sıcaklık, nem ve havalandırma yönünden uygun koşullara sahip yerlerde mantar üretimi yapılabilir. Mantar; mağara, tünel, toprakaltı galerileri, ticari soğuk hava depoları, kümesler, depo ve bodrum katlarıyla modern mantar işletmelerinde, ranza, kasa, ya da plastik torbalarda üretilir.
GÜNEŞ IŞIĞI İSTEMEZ
Yemeklik mantarlar güneş ışığına ihtiyaç duymadan yetişebilirler. Mantarlar yeşil yaprakları bulunmadığından özümleme yapamazlar.
BESLENMESİ FARKLIDIR
Bu bakımdan mantarın beslenmesi diğer bitkilerden çok farklıdır. Mantarlar kendileri için gerekli besin maddelerini bulunduğu ortamdan hazır olarak sağlamak zorundadırlar.
KOMPOST NEDİR?
Mantarın beslenmesi için gerekli olan bu ortam; çeşitli organik maddelerin ayrıştırılması ve bazı besin elementleri eklenmesi sonucu elde edilir. Bu özel şekilde hazırlanan ortama mantar yetiştiriciliğinde “Kompost” denir.
ÜRETİMİ ŞU SIRAYA GÖRE YAPILIR
1 . Kompost hazırlığı
2. Pastörizasyon
3. Misel ekimi ve misel ön gelişme devresi
4.Örtü toprağının örtülmesi
5. Hasat ve bakım
KOMPOST HAZIRLAYALIM
Mantar yetiştiriciliğinde kullanılacak kompostun hazırlanmasında belirli aralıklarla yapılan aktarma, sulama, havalandırma ve bazı maddelerin eklenmesi işlemlerinin amacı, kültür mantarının gelişmesi için en uygun ortamı yaratmaktadır. Kültür mantarının yetiştirilmesinde daha çok taze at gübresi ya da değişik bitkisel kaynaklı ham materyallerden hazırlanan sentetik (yapay) kompost kullanılmaktadır.
AT GÜBRESİ YERİNE
Her zaman ve yılın değişik mevsimlerinde istenilen nitelikte taze at gübresi bulmak oldukça zordur. Bu nedenle at gübresi yerine geçecek sentetik kompost hazırlama formülleri geliştirilmiştir. Sentetik kompost yapımında buğday sapı, çeltik sapı, çavdar sapı, parçalanmış mısır koçanı gibi kolaylıkla ve ucuza bulunabilecek ham materyaller kullanılır. Parçalanmış mısır koçanları kompost hazırlığında kullanıldığında saman veya çayır otlarıyla 1 /3 veya 1 /2 oranında karıştırılarak kullanılmalıdır.
FERMENTASYON GEREKTİRİR
Kompost ham materyallerinin mantarın yetişmesine uygun besin elementlerine dönüşmesi için kompostun fermantasyonu gerekir. Bu fermantasyonu sağlamak için kompost ham materyaline aktivatör madde denilen azotça zengin organik maddeler katılır. Aktivatör madde olarak, sağlanması kolay olan tavuk, sığır koyun gübreleri ile zeytin prinası, pamuk tohumu küspesi veya buğday kepeği gibi maddeler kullanılmaktadır.
KOMPOST YAPILIŞI ZOR DEĞİL
Kompost yığınlarının yapılması için saman balyaları kompost platformuna taşınarak, 50-60 cm yükseklikte yayılır. Saman üzerine yağmurlayıcı koyarak ya da ince su püskürten bir hortumla 2-3 gün ıslatılır. Bu ıslatma sırasında saman belli aralıklarla alt üst edilerek karıştırılır. Böylece samanın her tarafının aynı oranda ıslanması sağlanır.
YIĞIN 5 GÜN BEKLETİLİR
Yığının yapıldığı gün “0” gün olarak kabul edilir. Beş gün yığın bu şekilde bekletilerek 5. gün yığının birinci aktarması yapılır.
PASTÖRİZASYON
Kompostun fermantasyonu tamamlandıktan sonra hastalık ve zararlıları öldürmek için kompasta pastörize işlemi uygulanır. En etkin ve yaygın pastörize işlemi buharla yapılandır. Bunun için bir buhar kazanına gerek vardır.
BUHARLI PASTÖRİZASYON
Kompost hazırlığının 16. veya 17. günü kompost pastörize odası tabanındaki ızgaralar üzerine kütle halinde 180 cm yüksekliğe kadar fazla sıkıştırılmadan doldurulur. Kompost doldurulduktan sonra oda tabanına döşenen delikli borularla oda içerisine buhar verilir.
60°C’DE 10 SAAT
Başlangıçta pastörize oda kapısı ve havalandırma kanalları kapatılarak kompost sıcaklığının 60°C ye çıkması sağlanır ve 60°C de 10 saat tutularak mantara zarar veren nematod, bakteri, virüs ve zararlı mantari hastalıkların kompost içerisinde öldürülmesi sağlanır.
KİMYASAL DEZENFEKSİYON DA YAPILIR
Buharla pastörize yapma imkanı olmayan küçük yetiştiriciler için en uygun yöntemdir. Bu yöntemde kompost hazırlık süresi daha uzundur.
HAVALANDIRMA YAPILIR
Daha sonra havalandırma kanalları açılarak radyal bir fanla oda içerisine taze hava verilir ve kompostları çıkan amonyak ve C02 gibi zararlı gazların komposttan dışarı atılması sağlanır. Bu safhada kompostun her tonu için saatte 300 m3 taze havaya gerek vardır. Bu şekilde sıcaklık bir miktar düşürülür ve kompost sıcaklığı 52-57°C arasında tutularak kompostun olgunlaştırılması ve mantar miseline zarar veren amonyağın komposttan uzaklaştırılması sağlanır.
6-7 GÜNDE KOMPOST OLGUNLAŞIR
Genellikle 6-7 gün içerisinde kompostun olgunlaşması sağlanır. Kompostta amonyak kokusu tamamen kaybolunca buhar kesilir. Odaya taze hava verilerek sıcaklık 25°C ye düşürülür. Kompost sıcaklığı 25°C düşünce komposta misel ekimi yapılır.
HAVA SICAKLIĞI 20°C OLMALI
Metilbromid ile kompostun dezenfeksiyonu yapılırken dikkat edilecek nokta hava sıcaklığının 20°C civarında olmasıdır. Daha düşük sıcaklıklarda metilbromid buharlaşmadığından dezenfeksiyon etkili olmaz.
MİSEL ÜRETİMİ RESMİ VEYA ÖZEL KURULUŞLARDA YAPILIR
Ekimde kullanılan mantar miselinin üreticilerin kendileri tarafından üretilmesi olanaksızdır. Mantar miselleri ancak özel koşullarda ve steril laboratuvarlarda üretilebilir. Bu nedenle mantar yetiştiricileri ihtiyaçları olan miselleri misel üretimi yapan resmi ya da özel kuruluşlardan, ekim gününden 1-2 gün önce almalıdırlar.
MİSEL EKİMİ NASIL YAPILIR?
Ekim işlemi önceden temizlenip ilaçlanmış (% 2 lik formaldehit) bir alanda, 100 kg komposta 500-600 gr. misel serpilerek yapılır. Böylece ekimi yapılan kompost uygulanan yetiştirme sistemine göre kasa, ranza ya da plastik torbalara doldurulur. Kasa ya da ranzalara m2 ye 80-100 kg, plastik torbalara (45-50 cm çapında) 20-25 kg kompost konmalıdır. Kasa ya da torbalar doldurulduktan sonra ya doğrudan yetiştirme odalarına ya da misel ön gelişme odalarına yerleştirilirler.
KULUÇKA DÖNEMİ
Misel ön gelişme dönemi kompost içine karıştırılan mantar misellerinin gelişmesi için belirli sıcaklıkta tutuldukları dönemdir. Misel ön gelişme döneminde kompost sıcaklığının 20-25°C arasında tutulması gerekir. Kuluçka dönemi dediğimiz bu dönemde hastalık ve zararlılara karşı koruyucu olarak, oda haftada 1 kez % 1 lik formaldehit ve % 0.1 lik DDVP ile ilaçlanır.
ÖRTÜ TOPRAĞI TEMİZ OLMALI
Örtü toprağının hastalık ve zararlılardan arındırılması gerekir. Bunun için;
– ya pastörize odasında buhar verilmek suretiyle 60°C de 3 saat pastörize edilir.
– ya da kimyasal yolla dezenfekte edilir. Kimyasal yolla dezenfeksiyon için 1 m3 toprağa 1.5-2 It formaldehit gelecek şekilde ilaçlanır, üzeri plastik örtü ile örtülerek 2 gün bekletilir. Daha sonra örtü açılarak iyice havalandırılır.
Örtü toprağı örtülmeden önce mantar yastıklarının üzerleri düzeltilir. Hastalık ya da zararlı varsa bunlar ilaçlanır.
Kültür Mantarı Üretiminde İşletme Kurulumunun Maliyetine Konu Olan Temel Araç Gereçler
Mantar üretiminin maliyeti tesisin büyüklüğüne ve kullanılan aparatların kalitesine göre değişebilmektedir. Üründen elde edilecek gelir çok temiz çalışıldığında genellikle ilk seferinden itibaren maliyeti karşılamakta, işletme sahipleri kâr elde etme aşamasına geçiş yapabilmektedir.
-Dış Ortamdan İzole Edilmiş Büyük Üretim Alanı: Bu ortamdaki gerekli olan oda sayısı, kompost adedine göre değişmektedir.
-İklimlendirme Sistemi: Sıcaklık derecesi 14-24 °C’yi mutlaka barındıran iklimlendirme olmalıdır.
-Raf Sistemi: Kompostların hem düzenli şekilde yerleştirilmesi, hem de üretim alanında mekân tasarrufu yapılabilmesi açısından raf sistemi çok önemlidir. -Termometre: Ortam sıcaklığını ölçmede kullanılan cihazdır
-Higrometre: Ortam nemini ölçmede kullanılan cihazdır.
-Dezenfeksiyon gereçleri: Formaldehit, çamaşır suyu, Basudine, DDVP, Malathion EC, Kelthane (Dicofol etkin maddesi) gibi maddeler belirli yüzdelerde bu üretimde kullanılmaktadır.
-İlaçlama anında kullanılacak gereçler: Gözlüklü maske, galoş, bone, naylon eldiven, önlük, sırt pürverizatörü (püskürteç)
-Sulama Sistemi: Ortam ve toprak nemini kontrol altına tutmada sulama sistemi önemlidir. Profesyonel çalışanlar sisleme ve yağmurlama sistemini mutlaka kurmalıdır. Çeşitli ayarlarda çalışabilen sulama hortumu da gerekmektedir.
-Gider Borusu: Üretim alanını temizlemek için yerde gider borusu bulundurulmalıdır.
-Havalandırma Sistemi: Filtreli olacak şekilde hava çıkışlı ve hava girişli fan sistemi olmalıdır.
-Soğutma Sistemi: Hasat edilen ürünün satışa sunulana kadar muhafaza edilebilmesi için kullanılmaktadır.
-Kompost: Kültür mantarı miseli barındıran besi ortamıdır.
-Toprak: Toprak kompostlarla birlikte kompost üreticisi tarafından yeteri ölçüde gönderilmektedir.
